Σάββατο 27 Απριλίου 2013

Το Δίπυλον και οι Κεραμεικοί


πηγή: Εφημερίς των συζητήσεων 03.11.1870 

Προβαίνομεν εἰς τὴν Ἀκαδημίαν, ἥτις ἦτο ἓν τῶν τριῶν Ἀθήνησι γυμνασίων καὶ ὠνομάσθη οὕτω ἀπὸ τοῦ πρώτου ἰδιοκτήτου αὐτῆς τοῦ Ἀκαδήμου, ὅστις καὶ Ἐκάδημος ἐλέγετο πρότερον καὶ ἡ Ἀκαδημία Ἐκαδημία. Τίς ποτε φιλόμουσος ἀνὴρ γενόμενος ἐν τῷ Κεραμεικῷ δὲν ἤθελε προχωρήσει ἓν βῆμα ἵνα χαιρετίσῃ τὸ διδακτήριον τοῦ Πλάτωνος; νὰ μάθη ἢ νὰ ἀνακαλέσῃ εἰς τὴν μνήμην του τὴν ὡραίαν καὶ αἰσθηματικὴν ἱστορίαν τοῦ τόπου αὐτοῦ; Ὅστις τῶν ἀναγνωστῶν δὲν προαιρεῖται νὰ ἀκολουθήσῃ ἡμῖν εἰς τὴν μικρὰν ταύτην ἐκδρομήν, ἂς ὑποστρέψῃ ὀπίσω, ἵνα ἀντὶ τοῦ εἰρηναίου περὶ Ἀκαδημίας ἀναγνώσματος, εὐχαριστήσῃ τὴν φιλόκαινον διάθεσίν του διὰ τῶν συμβάντων τοῦ πολέμου καὶ διὰ τῶν νεολογιῶν τῆς πολιτικῆς.

Οἱ Πέρσαι εἶχον δύο θεότητας τὸν Ὀρομάσδην καὶ τὸν Ἀριμάνην, ὧν ὁ μὲν πρῶτος ἦτο ἡ πηγὴ παντὸς ἀγαθοῦ, ὁ δὲ δεύτερος ἡ παντὸς κακοῦ αἰτία, ἀμφότεροι δ’ οὗτοι διετέλουν ὄντες εἰς διηνεκῆ πάλην, ἑκάτερος ἐπιθυμῶν νὰ ὑπερισχύσῃ ἡ φατρία του. Ἂν ὑφίσταται ἔτι ὁ ἀγὼν οὗτος ἢ ἂν ἔληξε διὰ συνθήκης ἢ κατατροπώσεως παντελοῦς τοῦ ἑτέρου τῶν διαμαχομένων θεῶν ἀγνοοῦμεν· εἶναι τῶν Περσῶν ἔργον νὰ τὸ ἀνεύρωσιν. Ἐν Ἑλλάδι πηγαὶ καὶ καλοῦ καὶ κακοῦ ἦσαν καὶ εἶναι πολλαί, καὶ ἐν ταῖς πολλαῖς ταύταις μία, πολλῶν διαπρεπεστέρα, ἦτο ἡ ὡραιότης, τὸ κάλλος, οὗ βασίλισσα ἐπουράνιος μὲν ἦτο ἡ Ἀφροδίτη, ἡ ὡς καὶ τὸν χωλὸν Ἥφαιστον καὶ τὸν ἄγριον Ἄρην ἀπομωράνασα, καὶ πολλὰ τὰ καλὰ καὶ οὐχ ἥττονα τὰ κακὰ τῷ κόσμῳ ἐπενεγκοῦσα· ἐπίγειος δὲ τοῦ κάλλους βασίλισσα ἦτο ἡ Ἑλένη, ἡ θυγάτηρ τῆς ὡραίας Λήδας καὶ τοῦ κύκνου διὰ χάριν τῶν χαρίτων της γενομένου Διὸς ἢ κατ’ ἄλλους ἦτο θυγάτηρ τοῦ πατρός της Τυνδάρεω, ἀδελφὴ δὲ τοῦ Κάστορος καὶ τοῦ Πολυδεύκους, νόμιμος γυνὴ τοῦ Μενελάου καὶ παράνομος Ἀλεξάνδρου τοῦ Πάριδος καὶ καρδιοκαύτρα πασῶν τῶν τότε εὐαισθήτων νέων, περὶ ἧς εἶπον καὶ αὐτοὶ οἱ τρυγωνισθέντες [;] ἐπὶ τῇ θέᾳ της καὶ τὴν ἡλικίαν των λησμονήσαντες πρεσβῦται δημογέροντες τῆς Τρῳάδος, ὅτι δὲν ἦτο ἐπίμεπτον οὔτε ἀνάξιον διὰ τοιαύτην γυναῖκα νὰ πάσχωσι τὰ πάνδεινα χιλιάδες τινὲς Ἑλλήνων καὶ Τρώων καὶ νὰ εὕρῃ τὸν διάβολόν του ὅλος ὁ τότε κόσμος.
Οὐ νέμεσις Τρῶας καὶ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιοὺς Τοιῇδ’ ἀμφὶ γυναικὶ πολὺν χρόνον ἄλγεα πάσχειν Αἰνῶς ἀθανάτῃσι θεοῖσι εἰς ὦπα ἔοικεν.
Τίς ποτε ἤθελε πιστεύσει ὅτι ἡ ὡραιότης τῆς κυρίας ταύτης ἐγένετο ἐκ πλαγίου ἡ τῆς Ἀθήνησι παλαιᾶς Ἀκαδημίας προστάτρια, ὅτι ὁ προκείμενος τόπος ὀφείλει τὴν οὐδετερότητά του ἐν καιρῷ πολέμου Ἀθηναίων καὶ Λακεδαιμονίων εἰς τὴν Ἑλένην ταύτην; Σᾶς παρακαλῶ, ἀναγνῶσται, νὰ κρατύνητε τὴν ὑπομονὴν ὑμῶν· δὲν εἶναι φόβος ἐκ τῆς ἀναγνώσεως νὰ νυστάξητε, ὅπως ὁ εὔσαρκος φίλος μου ἀνώνυμος ἐν τῷ κηρύγματι τοῦ ἐπίσης ἀνωνύμου ἱεροκήρυκος.
Ὁ Ἀθηναῖος Θησεὺς καὶ ὁ Λαπίθης Λαρισσαῖος Πειρίθους ἦσαν φίλοι στενοί, ἐνόρκως μάλιστα ἀλλήλοις συνδεδεμένοι. Ἐκ τῶν κοινῶν ἄθλων αὐτῶν ἦτο καὶ ἡ τῆς θυγατρὸς τῆς Λήδας καὶ τοῦ Διὸς Ἑλένης ἁρπαγή, ἣν ὁ μεταξὺ Θησέως καὶ Πειρίθου κλῆρος προσένειμε τῷ πρώτῳ, οὗτος δὲ ὤφειλε, κατὰ τὸ συνυποσχετικόν των, νὰ συνδράμῃ τὸν Πειρίθουν εἰς ἀπαγωγὴν ἄλλης κόρης. Τὴν Ἑλένην παραλαβὼν ὁ Θησεὺς «οὔπω γάμων ὥραν ἔχουσαν» ἐκόμισεν εἰς Ἀφίδνας τῆς Ἀττικῆς καὶ παρέδωκεν αὐτὴν φίλωτου, τῷ Ἀφίδνῳ, νὰ τὴν φυλάττῃ ἐκεῖ κρύφα τῶν ἄλλων συνδημοτῶν του. Οἱ ἀδελφοί της ἐν τούτοις, οἱ Τυνδαρίδαι Κάστωρ καὶ Πολυδεύκης, εἰσέβαλον μετὰ στρατοῦ εἰς τὴν Ἀττικὴν ἵνα λυτρώσωσι τῆς αἰχμαλωσίας τὴν ἑαυτῶν ἀδελφήν. Καὶ τὸ μὲν πρῶτον ἀπῄτουν μόνον τὴν ἀδελφήν των, οὐδὲν ἀδικοῦντες· ἐπειδὴ δὲ οἱ Ἀθηναῖοι εἶπον ὅτι μήτε τὴν ἔχουν, μήτε γινώσκουσι ποῦ εὑρίσκεται, οἱ Τυνδαρίδαι ἐτράπησαν εἰς πόλεμον πρὸς αὐτούς. Τότε ὁ Ἀκάδημος ὑπέδειξεν αὐτοῖς ποῦ ἦτο κρυμμένη ἡ ἀδελφή των, καὶ οὕτω ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ πατρίδα τῶν κακῶν τοῦ πολέμου, ἡ Ἑλένη δὲ μετηνέχθη οἴκαδε, διότι ἡ τύχη τὴν ἐφύλαττε θήραμα ἄλλου. Οἱ δὲ καλοὶ Ἀθηναῖοι ὡς ἥρωα τὸν Ἀκάδημον ἐτίμων καὶ τιμαὶ ζῶντι αὐτῷ παρὰ τῶν Τυνδαριδῶν ἐγένοντο, καὶ πολλάκις ὕστερον εἰς τὴν Ἀττικὴν ἐμβαλόντες Λακεδαιμόνιοι καὶ πᾶσαν ὁμοῦ τὴν χώραν τέμνοντες τῆς Ἀ κ α δ η μ ί α ς ἀπείχοντο διὰ τὸν Ἀκάδημον.
Τὴν ἐξοχὴν ταύτην πρὸ τοῦ Πλάτωνος ὁ μὲν Ἵππαρχος εἶχε περιτοιχίσει διὰ πολλῆς δαπάνης, ὁ δὲ φιλόπολις καὶ φιλόκαλος Κίμων ὁ υἱὸς τοῦ Μιλτιάδου κατέστησεν «ἐξ ἀνύδρου καὶ αὐχμηρᾶς κατάρρυτον, ἀποδείξας ἄλσος ἠσκημένον ὑπ’ αὐτοῦ δρόμοις καθαροῖς καὶ συσκίοις περιπάτοις» ὅπως τὸν γείτονα τῆς Ἀκαδημίας Ἵππειον Κολωνόν, κατάξηρον καὶ ἄχαριν ὄντα ἕως πρὸ ὀλίγου, κατέστησε διὰ πολλῆς καὶ ἀγόνου δαπάνης, ἐκ φιλοτιμίας δὲ καὶ φιλοκαλίας ὁρμώμενος, εὔδενδρον, κατάφυτον καὶ διὰ πολυδαπάνου τεχνουργήματος κατάρρυτον, καὶ δρόμοις ὁμαλοῖς καὶ συσκίοις καθωραϊσμένον καὶ ἀγλάϊσμα τῆς περιχώρου ἐκείνης ὁ ὀλίγος εἰς ἃ οὐ δεῖ, πολὺς δὲ ἐφ’ ἃ δεῖ συμπολίτης ἠμῶν κ. Γ. Π. Σκουζές. Οὕτω κατασταθὲν τὸ τοῦ Ἀκαδήμου χωρίον ἀλσῶδες, ἐξελέξατο ὁ θεῖος Πλάτων, ἵνα ἐν αὐτῷ τὰς διατριβὰς ποιούμενος διδάσκῃ τοὺς ἑαυτοὺς ὁμιλητὰς «ἐν εὐσκίοις δρόμοισιν Ἀκαδήμου Θεοῦ.»
Ἡ Ἀκαδημία ἔκειτο ὅπου καὶ τὰ νῦν. Δὲν μετετέθη ἄλλοσε, ὀλίγην ὅμως εἰς τὸ ὄνομα αὐτῆς ἐπήνεγκεν ὁ πάντα τὰ ἐπίγεια ἀλλοιῶν χρόνος παραλλαγήν, διὰ τοῦτο λέγεται τανῦν ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων ὁ τόπος Ἀκαθήμνια, κεῖται δὲ οὐ πόρρω πρὸς δυσμὰς τοῦ Ἱππείου Κολωνοῦ, καὶ αὐτῆς λείψανα εἶναι βέβαια τὰ ἐν τῇ ἐπαύλει καὶ ἀγροικίᾳ τοῦ μακαρίτου Ἰωάννου Βλάχου σωζόμενα ἀρχαιουργήματα. Ὅπως δὲ νῦν οὕτω καὶ τὸ πάλαι ἕνεκα τοῦ βησσώδους τοῦ χώρου καὶ τῶν διαρρεόντων αὐτοῦ ὑδάτων ἦτο ἡ Ἀκαδημία νοσερά· ὅθεν καὶ οἱ ἰατροὶ συνεβούλευσαν τῷ Πλάτωνι νὰ μετοικήσῃ εἰς τὸ Λύκειον, ἐν ταῖς ὑπωρείαις τοῦ Λυκαβητοῦ κείμενον, ἀλλ’ ὁ Πλάτων εἶπε τοῖς ἰατροῖς· «Ἀλλ’ ἔγωγε οὐκ ἂν οὐδὲ εἰς τὰ ἄκρα τὰ τοῦ Ἄθω μετῴκησα ἂν ὑπὲρ τοῦ μακροβιώτερος γενέσθαι». Καὶ βέβαια, τί τὸν ἔμελε τὸν Πλάτωνα νὰ ζήσῃ πολὺ ἐνταῦθα, ἀφ’ οὗ εἶχεν ἐξασφαλίσει τὴν ἀθανασίαν του διὰ τῆς φιλοσοφίας καὶ τῶν ἀρετῶν τοῦ διδασκάλου του; Ἐν τῷ ἄλσει τοῦ Ἀκαδήμου εἶχεν εὕρει ὁ Πλάτων καὶ τὴν ἀπὸ τῆς πολιτικῆς τύρβης ἡσυχίαν του, ἀφ’ οὗ κατέπεισεν ἑαυτὸν νὰ παύσῃ ἔχων ἀκράτητον πρὸς τὰ πολιτικὰ κλίσιν. Ἰδοὺ τί λέγει ὁ ἴδιος· «Σκοποῦντι δέ μοι ταῦτα τε (τὰ τοῦ Σωκράτους παθήματα) καὶ τοὺς ἀνθρώπους τοὺς πράττοντας τὰ πολιτικά, καὶ τοὺς νόμους γε καὶ ἔθη, ὅσῳ μᾶλλον διεσκόπουν ἡλικίας τε εἰς τὸ πρόσθε προὔβαινον, τοσούτῳ χαλεπώτερον ἐφαίνετο ὀρθῶς εἶναί μοι τὰ πολιτικὰ διοικεῖν· οὔτε γὰρ ἄνευ φίλων ἀνδρῶν καὶ ἑταίρων πιστῶν οἷον τ’ εἶναι πράττειν, οὓς οὔθ’ ὑπάρχοντας ἦν εὑρεῖν εὐπετές, οὐ γὰρ ἔτι ἐν τοῖς τῶν πατέρων ἤθεσι καὶ ἐπιτηδεύμασιν ἡ πόλις ἡμῶν διῳκεῖτο, καινούς τε ἄλλους ἀδύνατον ἦν κτᾶσθαι μετά τινος ῥᾳστώνης, τά τε τῶν νόμων γράμματα καὶ ἔθη διεφθείρετο καὶ ἐπεδίδου θαυμαστὸν ὅσον, ὥστε με, τὸ πρῶτον πολλῆς μεστὸν ὄντα ὁρμῆς ἐπὶ τὸ πράττειν τὰ κοινά, βλέποντα εἰς ταῦτα καὶ φερόμενα ὁρῶντα πάντη πάντως, τελευτῶντα ἰλιγγιᾶν κτλ.»
Καὶ δὲν ὑπῆρξεν ἡ Ἀκαδημία διδακτήριον μόνον τοῦ Πλάτωνος, ἀλλὰ καὶ κοιμητήριον αὐτοῦ, διότι ἐν αὐτῇ ἐτάφη ἢ τοὐλάχιστον οὐ πόρρω αὐτῆς (κατὰ Παυσανίαν)· ἀπὸ τοῦ τόπου δὲ τούτου προσηγορεύθη καὶ ἡ φιλοσοφικὴ αὐτοῦ αἵρεσις Ἀκαδημαϊκή.
Πρὸ τῆς εἰσόδου τῆς Ἀκαδημίας ἦτο, κατὰ Παυσανίαν, βωμὸς τοῦ Ἔρωτος, ὃν ἀνέθηκεν εἰς τὸν θεὸν τοῦτον ὁ Ἀθηναῖος Χάρμος. Ὁ παρ’ Ἀθηναίῳ Κλείδημος καὶ ὁ Πλούταρχος λέγουσιν ὅτι ἦτο ἐκεῖ οὐ μόνον βωμὸς ἀλλὰ καὶ ἄγαλμα τοῦ Ἔρωτος, ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ Χάρμου ἱδρυθέν. Ἦτο δὲ ἐκεῖ καὶ ἡ ἑξῆς ἐπιγραφή:
ΠΟΙΚΙΛΟΜΗΧΑΝ’ ΕΡΩΣ, ΣΟΙ ΤΟΝΔ’ ΙΔΡΥΣΑΤΟ ΒΩΜΟΝ ΧΑΡΜΟΣ ΕΠΙ ΣΚΙΕΡΟΙΣ ΤΕΡΜΑΡΣΙ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ.
Ἦτο προσέτι ἐνταῦθα καὶ βωμὸς Προμηθέως καὶ ἄλλος Μουσῶν καὶ τρίτος Ἑρμοῦ. Ἐκτὸς δὲ τῆς Ἀκαδημίας ἦτο καὶ Ἀθηνᾶς βωμός· τὴν περὶ τούτων δὲ βωμολογίαν καὶ τὴν κατὰ λεπτομέρειαν περιγραφὴν τῆς Ἀκαδημίας ὑπερτιθέμεθα εἰς ἄλλην εὐκαιρίαν.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου